Sáp nhập nhà băng: Hai mặt lợi-hại, hai mặt thiếu-thừa

Cơn bão sáp nhập, mua bán nhà băng… thông báo Southern Bank nhập vào Sacombank đã làm dấy lên phong trào “góp gạo thổi cơm chung” của các nhà băng, danh tính các thương vụ mua bán - sáp nhập của các ngân hàng lớn cũng dần được hé lộ. Trong phong trào đó, “ông lớn” nhà băng TMCP Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank) có thể sẽ dìu dắt một nhà băng thương mại nhỏ khác. Nhà băng TMCP Hàng Hải (Maritime Bank) cũng đang dự kiến sẽ trình cổ đông duyệt việc nhận sáp nhập một tổ chức tín dụng khác vào kỳ đại hội cổ đông 2014 (ngày 19/4). Theo đó, ngân hàng TMCP Phát triển Mê Kông (MDB) và Maritime Bank sẽ được quy về một mối. Gây ồn ã nhất là vụ ngân hàng Xăng dầu (PG Bank) xin xây dựng một mô hình ngân hàng nằm trong nhà băng với Vietinbank… dù rằng khẳng định là “chưa có gì chắc chắn” về phương án sáp nhập vào VietinBank, song Chủ tịch thành viên HĐQT PG Bank cho biết, PG Bank mong muốn sáp nhập với một tổ chức tín dụng ăn nhập và không loại trừ khả năng này sẽ diễn ra trong năm 2014. Thực ra, hoạt động mua bán - sáp nhập không chỉ là một kênh đầu tư thuần túy, mà còn trở nên giải pháp quan trọng, góp phần xúc tiến tái cơ cấu đầu tư. Các nhà băng liên tục đưa ra thông báo về tiến trình sáp nhập là biểu lộ về tái cấu trúc mạnh mẽ. Tuy nhiên, cũng có quan điểm băn khoăn là trong khi ngay cả chính các ngân hàng lớn cũng gặp khó, thì liệu việc “đeo” thêm một nhà băng yếu kém có trở thành gánh nặng? Các ngân hàng nhỏ đều rất cần một cuộc sáp nhập để giải quyết những non yếu về mặt tài chính hiện giờ, trong khi cơ quan quản lý nhà nước từ 2011 đã vạch ra lịch trình dọn dẹp, xếp đặt lại những đơn vị yếu kém. Một bên là Southern Bank, PGBank, MDB vốn điều lệ 3.000-4.000 tỷ với một phía quy mô vốn đã lên tới hàng chục nghìn tỷ đồng (như Sacombank, Vietinbank). Một số chuyên gia nhìn nhận ban bố ý tưởng sáp nhập, thống nhất lúc này là hợp lý bởi đây là cách tốt giúp các nhà băng nhỏ giải quyết những vấn đề nội tại như non vốn, chất lượng tài sản kém... Song chuyên gia tài chính Nguyễn Trí Hiếu lại cho rằng sáp nhập theo phương thức này, các bên nhận sáp nhập sẽ chịu thách thức rất lớn với khoản nợ xấu mà ngân hàng nhỏ mang tới. Tuy nhiên theo chuyên gia Trương Văn Phước, đã đến lúc cần để anh mạnh dìu dắt kẻ yếu thay vì để các ngân hàng yếu loay hoay tụ hợp với nhau. Về chuyện lo ngại các “con sâu” có thể làm ngân hàng khỏe yếu đi, ông Phước cho rằng khi quyết định nhận sáp nhập các ông lớn đã tính tình kỹ lưỡng để đảm bảo quyền lợi và sự an toàn cho mình. “Ngân hàng yếu, nợ xấu cao khi sáp nhập thì sẽ phải định giá khác. Mọi việc phải diễn ra theo nguyên tắc thị trường, tiền nào của nấy thôi”, chuyên gia từng làm Tổng giám đốc Eximbank nói. Khác với đợt hợp nhất, sáp nhập liên hệ 9 nhà băng yếu kém lần trước, đợt này thị trường thấy có sự xuất hiện của những ngân hàng đầu tàu như Vietinbank, Vietcombank. Tổng giám đốc của nhà băng đã cơ bản tái cơ cấu thành công trong tuổi một phân tích: “Định hướng lớn nhất của quá trình tái cơ cấu, ngoài gút lại số lượng nhà băng còn là tạo ra những nhà băng có quy mô lớn tầm cỡ khu vực”. Bởi thế theo ông, sự dự của những ông lớn trong tái cơ cấu hệ thống gần đây là dễ hiểu. Riêng về trường hợp Vietcombank, dù không hé lộ đối tác nhưng đơn vị này cũng vừa để ngỏ việc “để dành” chủ trương mua bán, sáp nhập trong ngày mai. Lợi hay hại? Theo kế hoạch tái cơ cấu đến năm 2017, số lượng nhà băng sẽ được giảm từ 39 xuống khoảng 15. Đây cũng là cơ sở để tiến tới tự do hóa thị trường tài chính và tự do hóa các dịch vụ tài chính theo lịch trình hội nhập quốc tế đến năm 2020. Đứng về mặt thanh khoản mà nói, trong khi vốn của hệ thống ngân hàng hiện đang dàn trải, khi chúng ta tóm gọn lại còn 15 ngân hàng nội địa thì nguồn vốn sẽ được giao hội hơn. Khi ngân hàng càng nhiều vốn sẽ càng phát triển mạnh. Với một nhà băng có vốn lên tới hàng trăm ngàn tỉ thì khả năng cho nhiều doanh nghiệp (DN) lớn vay là điều dễ dàng. Mặt khác, vốn lớn là gối đệm để đỡ nhà băng đó trong trường hợp gặp rủi ro. Chẳng hạn với nhà băng có vốn vài nghìn tỉ đồng thì chỉ cần một vài món nợ lớn mà mất vốn thì rất hiểm. Trong khi nếu vốn là vài trăm ngàn tỉ thì một vài DN có gặp khó khăn không trả được, ngân hàng mất vốn vẫn xoay trở và phát triển được. Trước đây, số nhà băng thương nghiệp cổ phần tỉnh thành trước cuộc khủng hoảng tài chính khu vực năm 1997 - 1998 là khoảng 30. Sau khủng hoảng một loạt ngân hàng thương nghiệp cổ phần bị xóa sổ và số ngân hàng thương nghiệp cổ phần còn hoạt động đã giảm xuống 20 cho đến 2002. Từ 2003 và nhất là từ 2006 đã có chủ trương “tái sinh” một số ngân hàng đã chết, lập các ngân hàng mới hoặc nâng cấp một số ngân hàng nông thôn với quy mô nhỏ ở địa phương thành ngân hàng tỉnh thành với quy mô hoạt động toàn quốc. Nên chi, đến 2008 đã có tổng cộng 35 ngân hàng thương nghiệp tư nhân hoạt động. Nghị định số 141 ban hành cuối 2006 quy định các nhà băng phải tăng vốn quá nhanh trong thời kì quá ngắn (từ mức tối thiểu 70 tỉ đồng lên 3.000 tỉ đồng). Và đến năm 2012 vốn đăng ký của các ngân hàng thương nghiệp tư nhân đã tăng 45 lần so với 1998. Việc tăng số lượng và buộc tăng vốn quá nhanh là nguyên do chính gây ra sở hữu chéo, vốn ảo và những bất ổn bây giờ của hệ thống ngân hàng. Và cái đáng lo nhất nằm ở đây. Sáp nhập các nhân hàng là sáp nhập cả nợ xấu, cả sở hữu chéo và bao nhiêu hệ lụy của các ngân hàng lẽ ra phải để chết. Vì sáp nhập cũng có thể không giải quyết được vấn đề sở hữu chéo và vốn ảo (vốn là 2 vấn đề chủ yếu phải giải quyết khi tái cơ cấu hệ thống bên cạnh xử lý nợ xấu). Ngân hàng sáp nhập có thể vin cớ vốn điều lệ của nó lớn (bằng tổng của vốn điều lệ của các ngân hàng tham dự sáp nhập), trong khi vốn ảo không được giải quyết, nghĩa là vốn trên giấy đăng ký thấp hơn vốn thực, làm cho tỉ lệ đòn bẩy thực (số tiền nó huy động/vốn riêng) có thể cao hơn tỉ lệ đòn bẩy được vắng rất nhiều, gây ra rủi ro nghiêm trọng. Ngoại giả, việc sáp nhập có thể tạo điều kiện cho một số người thâu tóm, lũng đoạn. Như thế sáp nhập không phải là cách hay nhất để tái cơ cấu hệ thống nhà băng mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro và vấn đề nan giải nếu không thận trọng sẽ gây ra những khó khăn cho ngày mai. Bao nhiêu ngân hàng là đủ? Một câu hỏi được đặt ra là số lượng ngân hàng như vậy có đủ đáp ứng với một nền kinh tế như của chúng ta? Đây là câu hỏi không dễ trả lời. Các nhà băng hiện chỉ mong khách hàng lớn và mục tiêu sáp nhập cũng chỉ tính đến năng lực phục vụ các dự án nghìn tỷ, trong khi đó quá thiếu các nhà băng phục vụ dân sinh, cho vay tiêu dùng. Lĩnh vực này bây chừ có vẻ NHNN quyết định “dành đất” cho tín dụng đen và các tổ chức tài chính cho vay với lãi suất không kém tín dụng đen (trên 60%/năm). Nhiều làng xã chỉ mong mỗi xã có một ngân hàng để khi khó có thể chạy vay với lãi suất chịu đựng được mà không có. Trước đây, một số ngân hàng nông thôn cũng đã có chủ trương chiếm lĩnh thị phần này, nhưng cơn bão mấy năm qua đã cuốn họ đi ra thành thị, để rơi vào phá sản và hiện nay là cái bèo trong dòng nước sáp nhập thôn tính. Nông thôn, lĩnh vực dân sinh vẫn khát ngân hàng như xưa. Có nhẽ, đã đến lúc cùng với chủ trương sáp nhập, cơ cấu… các nhà làm chính sách sau khi quan tâm rút giấy phép một số ngân hàng sẽ lại quan hoài thành lập thêm một số nhà băng bán lẻ chăng? Phan Đức